СЫКТЫВКАР, КУДЫМКАР ДА МУКӦД КАРЪЯС

Сыктывкар — Коми Республикалӧн столица. 1980-ӧд вося февраль 7-ӧд лунӧ сылы тырис 200 во. Пукалӧ карыс Сыктыв ю вомын, кытысь и артмӧма сылӧн нимыс. Кутшӧм вежӧртасыс Сыктыв (рочӧн Сысола) нимлӧн, ӧні сьӧкыд на висьтавны. Но ӧтитор ясыд: Сыктыв да Сысола — ӧти нимлӧн вариантъяс.
Кудымкар — Коми-Пермяцкӧй автономнӧй округлӧн столица. Быдмис сійӧ Кува вомын, кытысь и босьтӧма нимсӧ — Ку(ва)дін кар. Медводдзаысь Кудымкар гаравсьӧ 1579 вося перепись дырйи.
Кар кывлӧн вежӧртасыс некымын. Ӧти-кӧ, тайӧ поз, шуам, кодзувкоткар. Мӧд-кӧ, тайӧ кывнас пасъям важ йӧзлысь оланінсӧ. Вӧръяс, тыяс, юяс бокӧ, мылькъяс вылӧ важ йӧз стрӧитлісны укрепитӧм городищеяс. Чужлісны оланінъяс, кодъясӧс ми ӧні и нимтам чудь каръясӧн. Татшӧм каръясыс Коми му вылын уна. Ставсӧ ог вермӧ лыддьӧдлыны, но век жӧ пасъям некымын ним.
Эжва вожын: Карвыв, Карйыв, Каръюр...
Емва вожын: Важкар, Изкар, Кар, Каршор, Каръяг да сідз водзӧ.
Коймӧд-кӧ, талунъя понятиеын кар — ыджыд промышленнӧй да культурнӧй центр, тшӧкыда столица — Кудымкар, Сыктывкар. Йӧзкостса сёрниын Сыктывкар тшӧкыда шусьӧ Карӧн. Важӧн улыс Эжваын вӧлі асланыс центр — Яренскӧй кар, кодӧс сідз жӧ шулісны Карӧн. Олӧма йӧз сёрниын паныдасьлӧ на Архангельсклӧн важ коми ним — Кардор.
Важ каръяс ми аддзам и Урал-Из сайысь, кытчӧ воисны найӧ комияс отсӧгӧн. Тӧдам, мый XV — XVIII нэмъясӧ роч йӧз писькӧдчисны Обь, Енисей да Лена вожъясӧ, медым Россия дінӧ ӧтлаӧдны Сибирӧс. Туй индалысьяснас, а кӧнсюрӧ и нырщикъяснас вӧліны коми йӧз, кодъяс бура тӧдісны Из сайса местаяс. Сідз, XVII нэмся географическӧй памятник «Книга Большому Чертежуысь» * ми аддзам вель уна коми ним. Вайӧдам некымынӧс: «А от Ирка вверх 40 верст Воикар да Ноцкои». Тані вой кыв кутӧ «войвывса» вежӧртас и Войкар гӧгӧрвосьӧ «войвывса кар». Нӧшта казьтывсьӧ «город Шакар», коді гӧгӧрвосьӧ кыдзи Шӧркар. Манси ногӧн Ят-ус. Ӧні тайӧ карыслӧн нимыс Шеркалы.

 

* «Книга Большому чертежу»

Кар кыв эм и удмуртъяслӧн тайӧ жӧ вежӧртасын: Ижкар (Ижевск), Синкар (Глазов) да сідз водзӧ. Удмуртъяс комияслы медся матыс вокъяс, и, быттьӧкӧ, тані шензьӧданаыс немтор абу. Но орчча Чувашияысь ми бара аддзам каръяс: Моркар, Муркар, Шашкар... Венгерскӧй учёнӧй Бернат Мункачи серти Самаралӧн удмуртскӧй нимыс Самаркар.

Кытысь нӧ лоӧма кар кывйыс, коді ӧткодь комияслӧн, удмуртъяслӧн да чувашъяслӧн? Учёнӧйяс дыр туялісны тайӧ кывйыслысь вежӧртассӧ. Унджык учёнӧйяс мӧвпалӧны, мый кар иранскӧй кыв. Сарыкольскӧй кылын иранскӧй кыв чукӧрысь эм хор «кар, страна» кыв. 

(А. Туркинлӧн «Кӧні тэ олан?» книга серти.)

Манова Н. Д. Учимся говорить по-коми (1994)